Suni akıl, ırkçı algoritmalarla oluşturulduğunda insanlığı tehdit ediyor
Facebook, Twitter, Google gibi büyük işletmeler ve muhtelif ebatlardaki sosyal medya platformlarının yazılımlarına yerleştirilen ırkçı algoritmalarla siyah tenliler maymunla, Filistin sözcüğü ise terörle eşleştiriliyor. Bilgisayar bilimleri, algoritmalar ve suni akıl üzerine araştırmalar yapan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Temel Tıp Bilimleri Kısmı, Biyoistatistik Ana Bilim Dalı Öğretim Abonesi Prof. Dr. Murat Kirişçi, suni aklın nasıl ırkçı sistemler haline getirildiği hakkında değerlendirmelerde bulundu. Suni akıl, ırkçı algoritmalarla oluşturulduğunda insanlığı tehdit ediyor – Anadolu Ajansının haberine göre; Prof. Dr. Kirişçi, algoritmaların, programcılarının zekâsındaki ayrımcı sistemlere göre çalıştığını belirterek, Filistin ve Myanmar gibi bölgelere müteveccih ayrımcı algoritmaların varlığına işaret etti. Kirişçi şöyle devam etti: “Algoritmalar, beyazların planladığı dünyada siyah tenlileri iftirayacak biçimde çalışıyor. Filistin ifadesi geçtiğinde altyazıda teröristi kullanıyor. Bazı insanları, bazı toplulukları ve hatta bir ülkeyi yok sayan algoritmalar var. Myanmar’ı bir yer olarak ortaya koymayan, orada yaşayanları insan olarak da belirlemeyen çok sert algoritmaların çalıştığı haber siteleriyle karşılaştık. Bu aralıksız oluyor mu? Evet, oluyor. Zati mesele de buradan çıkıyor. O kadar çok ırkçı söylem var ki bir anda kriminal vakalar algoritmalarla pake çıkartılıp masum vakalar lekeleniyor.” 
Amerika Birleşik Devletlerinde polis şiddeti neticeyi yaşamını kaybeden siyah tenli George Floyd vakasının ardından bazı ırkçı yazılımların fail polis memurunu masum gösterdiğini aktaran Kirişçi, “Floyd vakasını tersten sunan algoritmaların az veya çok olmasından ziyade bazı algoritmaların masum bir anlamda çalışmadığını fark etmek ehemmiyetli. Siz ne yaparsanız yapın algoritmalar onu yazanın zekâsındaki ayrımcı sistemlere göre çalışıyor.” ifadesini kullandı.
Kirişçi, suni aklın en kolay haliyle “insanın düşünme şeklini makinalara öğretmeye çalışma” biçiminde belirlenebileceğini kaydolarak, bu sebeple teknolojik mahsullere “uslu” denmesinin doğru olmadığını ifade etti. Irkçı algoritmaları tartışırken gerçeğinde ırkçı anlayışların tartışılması gerektiğinin altını çizen Kirişçi, “Irkçı olan veya ayrımcılık yapan gerçeğinde algoritmalar değil. Tırnak içinde ‘İnsanı yok edeceğini iddia ettiğimiz algoritmalar’ muhtemel değil. Biz bu sorunu konuşurken onları üreten, bu fikri veren ve onlara nasıl düşünmesi gerektiğini anlatan insanın meselelerini tartışmış oluyoruz. Aksi takdirde asıl bireyle çaba etmek veya karşı durmak yerine soyut, bilinmeyen bir şeyle uğraşıyoruz.” dedi. Kirişçi, arama çubuğuna “ape” maymun yazıldığında daha önceki Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama’nın eşi Michelle Obama’nın resminin çıktığı algoritma çalışmasının tepkilere neden olduğunu aktararak, “Barack Obama’nın Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olduğu yarıyılda Beyaz Epilepsiyi ‘zenci epilepsiyi’ olarak belirleyen algoritmalar var. Bu ırkçılığı üreten yapıyı bir makine niçin yapsın ki? Bir algoritma veya makine kendiliğindene sizi veya beni niçin iftirasın? Temelinde aygıtın böyle bir ihtimali yok fakat onun arttaki düşünce dünyasını, başka bir deyişle us eden istemli varlığın algoritmayı bu biçimde organize etmesi muhtemel.” biçiminde konuştu. Algoritmaların, haber siteleri ve sosyal medya platformlarında ırkçı ve manipülatif emellerle kullanıldığına dikkati sürükleyen Kirişçi, şunları dile getirdi: “Sosyal medyada üretilen algoritmalar, sizin yaptığınız çok hoş bir çalışma şayet kendilerini kodlayanlar tarafından rahatsız edici görülüyorsa, sizi platformun en arda atıyor. Sizden söz edildiğinde tesadüfülmeyecek biçimde bloke ediyor. İnsanlara verimli bir hayli şey ürettiğinizi zannedelim, şayet yaptığınız işlerin bir sanayiye hasar verdiği düşünülüyorsa blokaj uygulanıyor. Gerçeğinde siz hali hazırda orada varsınız ama önünüze perde çekiliyor ve arandığınız zaman dahi bulunmuyorsunuz. Tırnak içinde özgür olan bu sanal dünya gerçeğinde vahim baskıcı, ırkçı ve ayrımcı bir sistem. Yalnızca bunu kurgulayanlar kendilerini çok iyi saklamayı muvaffak olmuş.”
Kirişçi, ufak yaştaki çocukların dahi uslu telefonları bilgi kaynağı olarak kullanabildiğini belirterek, “Z kuşağı da geride kaldı. Dijital dünyanın içine doğan bu çocuklara ‘Alfa nesli’ diyoruz. Çocuk sosyal medyanın içine doğmuş. Dolayısıyla oradan yaşanan vakaları biliyor ve yaşamını ona göre organize ediyor. Çocukların biyolojik annesi veya babasıyız ama yaşamlarını oraya göre organize ediyorlar. Bunların hepsi bir algoritmalar zinciriyle çalışıyor. Çocuklar ırkçı, ayrımcı veya ideolojik emellerle de kullanılan bu algoritmalar tarafından eğitiliyor.” diye konuştu.
Yeni bilgi kaynaklarından elde edilen daha büyük, daha karışık bilgi kümelerini ifade eden “Big Data” Büyük Bilgi kavramı ve ayrımcılık mevzusuna değinen Kirişçi, “Big Data’nın kendisinde de algoritma akışı var. Bir değil, binlerce hatta milyonlarca algoritma çalışıyor. O algoritmalar da kim ne organize ederse bilgi ona göre size karşılık veriyor. Bir zincir gibi düşünürsek, halkalarının rastgele bir yerinde yeniden insandan bulaşan ayrımcılık noktası varsa birileri oraya müdahil olarak o bilgileri ayrımcı ve ırkçı biçimde organize edebilir.” değerlendirmesinde bulundu. Kirişçi, suni aklın yaşamın pek çok alanında kullanıldığı gibi duruşmalarda kullanılması için çalışmalar yapıldığını anlatarak, duruşma modellemesinde kullanılacak suni aklın kabahatli olan beyaz şahsı masum, masum olan siyah tenliyi ise kabahatli kabul edilebileceğini söyledi. Kirişçi şunları kaydoldu: “İnsanlar nasıl karar verirken ırkçı ve ayrımcı tutum gösterebiliyorsa suni zihne ‘beyaz ve siyah tenli ayrımını’ ırkçı şekilde anlattığınız andan itibaren duruşma süreçlerinin hepsi aynı neticeyi verecektir. Binlerce egemenden belki birkaçı ayrımcılık yapacak belki de buna hiç tesadüfmeyecek. Aynı meyildeki bir makina ile karşılaştığınızda tam davalarda aynı ayrımcılıkla karşılaşacaksınız. Bu gerçeğinde insan hayatını tehdit eden bir vaziyet ama gerçeğinde insan hayatını tehdit eden algoritma ve makinalar değil, uslu ve istemli varlık olan insan.”
Amerika Birleşik Devletlerinde polis şiddeti neticeyi yaşamını kaybeden siyah tenli George Floyd vakasının ardından bazı ırkçı yazılımların fail polis memurunu masum gösterdiğini aktaran Kirişçi, “Floyd vakasını tersten sunan algoritmaların az veya çok olmasından ziyade bazı algoritmaların masum bir anlamda çalışmadığını fark etmek ehemmiyetli. Siz ne yaparsanız yapın algoritmalar onu yazanın zekâsındaki ayrımcı sistemlere göre çalışıyor.” ifadesini kullandı.
Kirişçi, suni aklın en kolay haliyle “insanın düşünme şeklini makinalara öğretmeye çalışma” biçiminde belirlenebileceğini kaydolarak, bu sebeple teknolojik mahsullere “uslu” denmesinin doğru olmadığını ifade etti. Irkçı algoritmaları tartışırken gerçeğinde ırkçı anlayışların tartışılması gerektiğinin altını çizen Kirişçi, “Irkçı olan veya ayrımcılık yapan gerçeğinde algoritmalar değil. Tırnak içinde ‘İnsanı yok edeceğini iddia ettiğimiz algoritmalar’ muhtemel değil. Biz bu sorunu konuşurken onları üreten, bu fikri veren ve onlara nasıl düşünmesi gerektiğini anlatan insanın meselelerini tartışmış oluyoruz. Aksi takdirde asıl bireyle çaba etmek veya karşı durmak yerine soyut, bilinmeyen bir şeyle uğraşıyoruz.” dedi. Kirişçi, arama çubuğuna “ape” maymun yazıldığında daha önceki Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama’nın eşi Michelle Obama’nın resminin çıktığı algoritma çalışmasının tepkilere neden olduğunu aktararak, “Barack Obama’nın Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olduğu yarıyılda Beyaz Epilepsiyi ‘zenci epilepsiyi’ olarak belirleyen algoritmalar var. Bu ırkçılığı üreten yapıyı bir makine niçin yapsın ki? Bir algoritma veya makine kendiliğindene sizi veya beni niçin iftirasın? Temelinde aygıtın böyle bir ihtimali yok fakat onun arttaki düşünce dünyasını, başka bir deyişle us eden istemli varlığın algoritmayı bu biçimde organize etmesi muhtemel.” biçiminde konuştu. 
Algoritmaların, haber siteleri ve sosyal medya platformlarında ırkçı ve manipülatif emellerle kullanıldığına dikkati sürükleyen Kirişçi, şunları dile getirdi: “Sosyal medyada üretilen algoritmalar, sizin yaptığınız çok hoş bir çalışma şayet kendilerini kodlayanlar tarafından rahatsız edici görülüyorsa, sizi platformun en arda atıyor. Sizden söz edildiğinde tesadüfülmeyecek biçimde bloke ediyor. İnsanlara verimli bir hayli şey ürettiğinizi zannedelim, şayet yaptığınız işlerin bir sanayiye hasar verdiği düşünülüyorsa blokaj uygulanıyor. Gerçeğinde siz hali hazırda orada varsınız ama önünüze perde çekiliyor ve arandığınız zaman dahi bulunmuyorsunuz. Tırnak içinde özgür olan bu sanal dünya gerçeğinde vahim baskıcı, ırkçı ve ayrımcı bir sistem. Yalnızca bunu kurgulayanlar kendilerini çok iyi saklamayı muvaffak olmuş.” 
Kirişçi, ufak yaştaki çocukların dahi uslu telefonları bilgi kaynağı olarak kullanabildiğini belirterek, “Z kuşağı da geride kaldı. Dijital dünyanın içine doğan bu çocuklara ‘Alfa nesli’ diyoruz. Çocuk sosyal medyanın içine doğmuş. Dolayısıyla oradan yaşanan vakaları biliyor ve yaşamını ona göre organize ediyor. Çocukların biyolojik annesi veya babasıyız ama yaşamlarını oraya göre organize ediyorlar. Bunların hepsi bir algoritmalar zinciriyle çalışıyor. Çocuklar ırkçı, ayrımcı veya ideolojik emellerle de kullanılan bu algoritmalar tarafından eğitiliyor.” diye konuştu.
Yeni bilgi kaynaklarından elde edilen daha büyük, daha karışık bilgi kümelerini ifade eden “Big Data” Büyük Bilgi kavramı ve ayrımcılık mevzusuna değinen Kirişçi, “Big Data’nın kendisinde de algoritma akışı var. Bir değil, binlerce hatta milyonlarca algoritma çalışıyor. O algoritmalar da kim ne organize ederse bilgi ona göre size karşılık veriyor. Bir zincir gibi düşünürsek, halkalarının rastgele bir yerinde yeniden insandan bulaşan ayrımcılık noktası varsa birileri oraya müdahil olarak o bilgileri ayrımcı ve ırkçı biçimde organize edebilir.” değerlendirmesinde bulundu. 
Kirişçi, suni aklın yaşamın pek çok alanında kullanıldığı gibi duruşmalarda kullanılması için çalışmalar yapıldığını anlatarak, duruşma modellemesinde kullanılacak suni aklın kabahatli olan beyaz şahsı masum, masum olan siyah tenliyi ise kabahatli kabul edilebileceğini söyledi. Kirişçi şunları kaydoldu: “İnsanlar nasıl karar verirken ırkçı ve ayrımcı tutum gösterebiliyorsa suni zihne ‘beyaz ve siyah tenli ayrımını’ ırkçı şekilde anlattığınız andan itibaren duruşma süreçlerinin hepsi aynı neticeyi verecektir. Binlerce egemenden belki birkaçı ayrımcılık yapacak belki de buna hiç tesadüfmeyecek. Aynı meyildeki bir makina ile karşılaştığınızda tam davalarda aynı ayrımcılıkla karşılaşacaksınız. Bu gerçeğinde insan hayatını tehdit eden bir vaziyet ama gerçeğinde insan hayatını tehdit eden algoritma ve makinalar değil, uslu ve istemli varlık olan insan.”