Kapı tesiri: Bir odaya girince yapmamız gereken şeyi neden unuturuz
Televizyonun önünde oturduğunuzu, en beğendiğiniz TV programının tekerrürlerini izlediğinizi hayal edin. Bir reklam yayını var, bu surattan kanalları değiştirmek istiyorsunuz, ancak uzaktan kumandayı hiçbir yerde bulamıyorsunuz. Öbür odadaki annenize sorduğunuzda, kumandanın mutfakta olduğunu biliyorsunuz ve usulca mutfağa gidiyorsunuz. Derken aniden telefonuna bir bildirim geliyor ve birkaç dakikalığına telefonla ilgileniyorsunuz. Telefonla işiniz biter bitmez, başınızı kaldırıp mutfakta olduğunuzu fark ediyorsunuz ama nedense sebebini bulamıyorsunuz. Sizi mutfağa neyin getirdiğini anımsamaya çalıştıktan sonra bırakıyorsunuz ve mutfaktan kumandayı getirmeden, televizyon odasına geri dönüyorsunuz. Bu, bir odaya girer girmez ne yapmamız gerektiğini bazen nasıl unuttuğumuzun olağan bir misalidir. Buna eş bir hayli misal de verilebilir.
Genellikle bir odaya gireriz ve orada ne yaptığımız hakkında hiçbir fikrimiz olmaz. Psikologlar bu fenomeni “kapı tesiri” olarak adlandırırlar. Gabriel Radvansky ve Notre Dame Üniversitesi’ndeki meslektaşları tarafından yürütülen bir dizi çalışmada, kapılardan geçmenin reelinde bize bir şeyleri unutturduğu gözlemlendi. İlk çalışmada, kimileri büyük ve kimileri minik olmak üzere toplam 55 odadan oluşan bir civarda düzinelerce katılımcı incelendi. Katılımcıların görevi ise önlerindeki masanın üzerinde duran nesneleri alıp başka bir odaya götürmek ve o odadaki öbür bir nesneyi alıp başka odaya koymaktı. Deneyin neticesinde katılımcıların hafıza performansı ölçüldü. Kapıdan geçen katılımcıların performansı, rastgele bir kapıdan geçmeyenlere göre oldukça düşük çıktı. Daha sonra bu testler birkaç defa yinelendi. Esrarengiz bir biçimde, insanlar bir kapıdan geçerken evvelki nesneyi anımsamaları güçleşti ve hep aynı neticeler elde edildi.
Şimdiye kadar bu fenomenin somut bir açıklaması yok, ancak psikologlar bir kapıdan geçmenin ve değişik bir odaya girmenin beyinde zekâsal bir blok oluşturduğuna inanıyor. Bu varsayım, kapılardan geçen insanların belleklerinde bir ‘dağılınma’ yaşadıklarını gösteren muhtelif çalışmalar tarafından da destekleniyor. Ayrıca, sarih kapılardan geçmenin yeni bir kısmın ortaya çıkmasına yer açmak için belleği sıfırladığı düşünülüyor. İyi haber şu ki, başka bir odaya girdikten sonra rastgele bir şeyi unutmak, size belleğiniz, aklınız veya öğrenişsel maharetleriniz hakkında bir şey söylemez. Başka Bir Deyişle bir odaya girdiğinizde ve birden neden orada olduğunuzu unuttuğunuzda, Alzheimer hastalığından şüphelenmenize gerek yok.

